Devimsel Davranışlarla İlgili Test Madde Veya Durumlarının Hazırlanması

Ölçme ile ilgili hazırlıklar yapılırken, genel bir ilke olarak yoklanacak devimsel becerilerin doğası (mahiyeti) göz önüne alınmalıdır. Ölçmenin güvenirliği ve geçerliği açısından, bir testte yer alacak test durumlarının yoklanacak davranışa uygun bir düzen üzerine temellenmiş olması gerekir.

Test durumu ne olursa olsun buna temel oluşturmak üzere

• Yoklanacak davranış ne ise adayı o davranışı kullanma durumunda bırakan bir düzen düşünülmelidir.
• Düşünülen düzen, eldeki olanaklar ölçüsünde her adayım her zaman için aynı davranışların kullanılmasını gerektiren bir düzen olmalıdır.
• Düşünülen düzen, yoklanacak davranışta belli bir düzeye erişmiş olan adayların ilgili davranışı göstermesine izin veren; bu düzeye gelmemiş olanların göstermesine izin vermeyen bir düzen olmalıdır.
• Düşünülen düzen ayırma işlevini kararlı bir şekilde yerine getirebilen bir düzen olmalıdır.

Yukarıda sayılan niteliklere sahip olan bir düzenin aynı zamanda kullanışlı bir düzen olması gerektiği de açıktır.

Devimsel davranışların öğrenilme derecelerini yeterli bir geçerlik ve güvenirlikle meydana çıkarabilmek için bu davranışların öğeleri aracılığı ile doğrudan gözlenmesi yoluna gidilir. Sürecin bu aşamasında, yoklanacak devimsel davranışların gösterilmesini gerektirecek durumlar hazırlanır; davranışın belli yetkinliğe erişmiş olması halinde görülebilmesini veya görünümüyle öğrenilme (yetkinlik) derecesini de ortaya koymasını sağlayacak önlemler alınır. Devimsel davranışları yoklanacak olan kişinin, böyle koşullarda ne yaptığına bakılır.

Devimsel davranışları yoklamak için kullanılabilecek test durumları hazırlarken göz önünde tutulması gereken başlıca noktalar şunlardır:

1. . Hazırlanan durumda hangi davranışın gösterilmesi gerektiği, bu davranışı gösterecek olan kişiye açık olmalıdır. Özellikle ilgili davranışı öğrenmiş olan bir kişi, kendisinden beklenen davranışın ne olduğu konusunda kuşkuya düşmemelidir.
2. Yoklanacak davranışın gösterilmesine ilişkin sınırlamalar varsa ve bu sınırlamaları, davranışı gösterecek kişinin kendi kendine görerek göz önünde tutması beklenmiyorsa bu gibi sınırlamalar, davranışı gösterecek kişi için açık ve kolay anlaşılır bir anlatımla sunulmalıdır.
3. Yoklanacak davranışın gösterilmesi sırasında, davranışı gösterecek olan kişinin sağlığı veya canı tehlikeye girebilecek ve bu yüzden belli güvenlik önlemleri gerekli ise, bu önlemlerden hangilerinin duruma katılan dış kaynaklar (örneğin başka kişiler), hangilerinin ise davranışı gösterecek kişi tarafından alınacağı tam bir açıklıkla belirtilmelidir.
4. Yoklanacak davranışta erişilmiş olması beklenen yetkinlik derecesi gerektirmiyorsa gösterilmesi beklenen davranışla yarışan, onun gösterilmesini engelleyici ya da tümden olanaksız kılıcı etkilerde bulunabilecek olan bütün caydırıcı ve yasaklayıcı etkenler ortadan kaldırılmalıdır.
5. Yoklanacak davranışın gösterilmesi, yardımcı araç gereç ve başka kaynaklardan yararlanılmasını, bu gibi canlı ve cansız araç gereç ve kaynakların kullanılmasını gerektiriyorsa, bütün bu kaynaklar kullanıma hazır bir biçimde ve erişilebilecek yerlerde bulundurulmalıdır.
6. Yoklanacak davranışın gösterileceği durum ve koşulların gerçeğe yakınlık derecesi (gerçeklik-yapaylık boyutundaki konumu), ölçümlerden beklenen geçerlik, güvenirlik ve kullanışlılık göz önünde tutularak belirlenmeli; ölçmede yararlanılan durum ve koşullar, belirlenen niteliklere sahip olmalıdır.
7. Olanaklar ölçüsünde, yoklanacak davranışı yoğun bir biçimde kullandıracak ve bu yolla ilgili davranış ya da öğeleri üzerinde yoğun gözlem olanakları sağlayabilecek durumlar seçilmeli; test durumu olarak bunlardan yararlanılmalıdır.
8. Yoklanacak davranışla ilgili olarak gözlenecek ve kayda alınacak olan öğeleri gözleme elverişli kılabilecek, örneğin bunların görülmesinin kolaylaştıracak önlemler varsa bunlar da belirlenmeli ve bu önlemler, durum ve koşulları önemli sayılabilecek bir değişikliğe uğratmadan yerine getirilmelidir.
9. Gözlemcilerle gözlem kayıt araç ve gereçlerinin davranışın görülmesiyle ilgili durum ve koşulları değiştirmesine izin verilmemelidir. Gözlemcilerle gözlem kayıt araç ve gereçlerinden, davranışın gösterilmesini etkilemeyecek biçimde yararlanılmalıdır.
10. Davranışın gözleneceği durum ve koşullar, bir kişi için zaman içinde ve bir kişiden ötekine aynı kalmalıdır. Durum ve koşulların zamandan zamana ve kişiden kişiye standart bir biçimde sürdürülmesini sağlayacak önlemler alınmalıdır. Durum ve koşullar üzerinde böyle bir denetim sağlanamıyorsa, bu da göz önünde tutulmalıdır.
11. Davranışa ek olarak bir ürün söz konusu ve bu ürünün de incelenmesi gerekli ise, elde edilen ürün, nitelik değiştirmeyecek bir biçimde saklanmalı ve incelenmeye elverişli bir durumda tutulmalıdır.

Yukarıda sözü edilen koşulların, devimsel davranışları yoklamak için test durumları hazırlarken göz önünde tutulması gerekenlerin tüketici bir listesi olmadığı açıktır. Buraya kadar sözü edilen koşullar, böyle bir amaçla yola çıkıldığında ilk olarak akla gelebilecek olanlardır. Gerçek durumlardaki uygulayıcılar, bunlara yenilerini eklemek, bunların bazılarını ötekilerle birleştirmek ve bazılarını da dikkate almama durumunda kalabilirler (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 177-179, Özçelik, Test Hazırlama Kılavuzu, 2013, s. 143-144).