Bilişsel Öğrenmelerin Ölçülmesi

Eğitimle gerçekleştirilmek istenen bilişsel özellikler, (a) olgu, kavram, alışı, yönelim, sınıflama, ölçüt, yöntem, ilke, kuram vb. iletişim öğelerini, görünce tanıma ve sorulunca hatırlama, yani bilme (belleme), (b) bir iletişimin içeriğini (muhtevasını) farklı biçimlerde ifade etme (eşdeğer anlatımlarla sunma), özetleme, açıklama, yorumlama ve bu içerikte belirlenen yönelimleri kestirme, yani kavrama, (c) kavranmış olan ilke vb.ni karşılaşılan yeni durumları anlama ve yeni problemleri çözmede kullanabilme, yani uygulama, (d) bir bütün öğelerini, ilişkilerini, örgütlenme (bir araya getirilerek bütünleştirme) ilkelerini belirleme, yani analiz, (e) özgün (orijinal) bir ileti, işlem takımı ya da ilişkiler bütünü oluşturma, yani sentez ve (f) bir bilgi bütününün iç ve dış ölçütlere uygunluğunu belirleme, yani değerlendirme güçlerini içerir.

Esas itibariyle, bilişsel nitelikteki davranışsal özelliklerin ölçülmesinde kullanılmak üzere hazırlanmış olan çok ve çeşitli ölçme araçları bulunmasına karşın bunlar arasında, teknik özellikleri de saptanarak yaygın bir biçimde kullanıma sunulmuş olanlar ülkemizde pek yoktur. Buna yaklaşan ölçme araçları arasında, üniversite giriş sınavlarında kullanılan testler, modern fen programı uygulayan liseler ve lise dengi okullarda kullanılmak üzere hazırlanmış olan bazı testler sayılabilir. Bu örneklerde adı geçen testlerin birçoğu da, geçerlik ve güvenirlikleri iyi birer araştırma ile saptanmış olan testler değildir. Ayrıca bu testlerin çoğu seçme amacı ile kullanılmak için geliştirilmiştir. Bu yüzden onlar, daha çok öğrenmede erişilen son düzeyi belirleme amacı güden testlere benzer. Öğrenme eksiklikleri ve bu eksiklere yol açan güçlüklerin belirlenmesi için kullanılabilecek test örnekleri ise ülkemizde hiç yoktur.

Bilişsel nitelikteki davranışsal özelliklerle ilgili öğrenme eksikleri ve bu öğrenme eksiklerine yol açan güçlüklerin belirlenmesinde kullanılan testler, öğrenme-öğretme sürecinin yani öğretimin bir parçasıdır. Bu testlerin sonuçlarına dayalı olarak not verme ve başka amaçlarla öğrenci başarısını değerlendirme yoluna gidilmemesi gerekir. Bu testlerin sonuçlarına bakarak, öğrenme-öğretme sürecine katılmış olan öğretim hizmetinin etkililik derecesi ve uygulanan öğretim programının işe yararlılığı değerlendirilebilir. Ancak bu testlerle, hizmet edilmek istenen asıl amaç, öğrenmeyi hızlandırarak öğretimin etkililiğini, dolayısıyla da öğrenmedeki verimi arttırmaktır.

Öğrenme eksikleri ile bu eksiklere yol açan güçlükleri ortaya koyma amacı güden testler, öğretimin “en küçük anlamlı birimleri” olan ünitelerin (konuların) bitiminde uygulanır. Bunun başlıca nedeni, öğrenme eksiklerini, önkoşulları oldukları öteki öğrenmeleri engellemeden önce giderme arzusudur. Öğrenciye, öğrenme eksikleri bildirilerek, böyle bir dönüşle onun eksiklerini tamamlaması ve tamamlama işinin, daha ileri öğrenme güçlükleri ortaya çıkmadan yapılması gerekir.

Öğrenme eksikleriyle bu eksiklere yol açan güçlükleri teşhis testleri, ilgili oldukları ünitenin görgül (ampirik) olarak da kanıtlanmış bir ayrıştırımından (analizinden) yararlanarak hazırlanabilir. Bunun için önce üniteler öğelerine ayrıştırılır ve bu öğeler arasındaki aşamalılık ilişkileri ile öğelerin ünite içinde bir araya getiriliş biçimleri belirlenir. Bundan sonra, bu öğelerden her birinin öğrenilmiş olup olmadığını ayrı ayrı ortaya koyabilecek bir izleme testi hazırlanır. Ünitede öğrenilmesi öngörülmüş bulunan tüm öğelerin öğrenilmiş olup olmadığı böyle bir testle ortaya konabilir. Bir iş yapılınca, öğrenme eksiklerine yol açmış olabilecek güçlükler de belirlenebilir. Bir yandan adaya eksiklerini tamamlamak için daha neler öğrenmesi gerektiği; öte yandan da ona, bu eksiklerini hangi sıra ile ve nasıl tamamlayabileceği söylenebilir. Öğrenme eksikleri aşamalı bir dizide yer alan öğelerle ilgili ise böyle bir aday için eksik tamamlama yolu, önce eksiklerinin önkoşullarını oluşturan öğeleri, sonra da bunlardan yararlanarak geriye kalanları öğrenmesi şeklinde olmalıdır. Bu sırayı gözetmeyen aday, daha çok öğrenme güçlükleri ile karşılaşabilir ve sonuçta, öğrenme eksiklerini gideremeyebilir.

Öğrenme eksiklerinin neler olduğu açık seçik bilinmezse bu eksikler tamamlanamaz. Ancak, eksikleri bilmek de yetmez. Bu eksiklere yol açan güçlüklerin de bilinmesi gerekir. Güçlükler bilinmezse eksik tamamlama etkili olmaz.

Ülkemizde, öğrenme eksikleri ile bu eksiklere yol açan güçlükleri teşhis testleri yoktur. Bunun başlıca nedeni, belli nitelikteki testlerle öğretimin etkililiğini ve dolayısıyla da öğrenmedeki verimi arttırma düşüncesinin yeni olmasıdır

Temsilci bir aday örneklemi üzerinde yapılacak araştırmalarla öğelerin öğrenilmiş olmasının, aynı dizide daha sonra gelen öğelerin öğrenilmesini olanaklı kıldığı ya da en azından hesaba katılır derecede kolaylaştırdığı gösterilebilirse, bu durum hem test hazırlama, hem öğretim, hem de eksik tamamlama girişimlerinde büyük yararlar sağlar. Böyle bir çalışmadan sonra, adayların bu ünitedeki öğrenme güçlüklerini ortaya koymak için önemli bir adım atılmıştır. Bu son amaçla kullanılacak bir ölçme aracının geliştirilmesi için gerekli ön hazırlıklar tamamdır. Şimdi iş, böylece belirlenen öğelerin tümünü yoklayacak biz izleme testinin hazırlanmasına kalmıştır. Ön hazırlıklara dayalı olarak hazırlanacak böyle bir izleme testiyle, adayların hem bu ünitedeki öğrenme eksikleri hem de bu eksiklere yol açmış olabilecek güçlükler ortaya konabilecektir (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 98-100).